Inleiding van yoga en meditatie
Geschiedenis van yoga en meditatie
Filosofie van yoga en meditatie
Diagnostiek van yoga en meditatie
Therapie van yoga en meditatie
Indicaties van yoga en meditatie
(Bron: Geneeswijzen in Nederland,
Paul van Dijk, arts)
De hatha yoga bestaat uit drie delen: bewustwording, ademregeling (pranayama) en lichaamshoudingen (asana’s). Deze drie aspecten zijn nauw met elkaar verweven. De bewustzijnsbeheersing kan men niet oefenen zonder een goede bepaalde lichaamshouding aan te nemen en ook niet zonder op een juiste manier te ademen. De hatha yoga schrijft precies voor hoe deze drie aspecten met elkaar moeten worden verbonden. De hatha yogaoefeningen worden gegroepeerd en genoemd naar dat deel dat het meeste accent krijgt. Zo zijn er bewustwordingsoefeningen, pranayama-oefeningen en asana’s. Deze zullen nu achtereenvolgens besproken worden besproken.
Het hoofddoel is het bewustzijn gelijkmatig te richten naar alle delen van het lichaam. Bij het oefenen leert men de macht van het (zelf)bewustzijn kennen. Het zelfbewustzijn wordt de sleutel tot het regelen van de positieve en de negatieve energieën in het lichaam. Wanneer men vordert in het beheersen van het zelfbewustzijn, kan men de energieën op willekeurige punten in het lichaam opwekken.
De yogi’s van hogere graad zijn in staat hun stofwisselingsproces of hun hartwerkzaamheid willekeurig te versnellen of tot stilstand te brengen. Beroemd geworden is de yogi, die aan de medische faculteit in Madras onder strenge medische controle een grote dosis cyaankali innam. Hij leidde het vergif onaangetast door de stofwisselingsorganen zonder dat iets door het lichaam werd opgenomen.
Het vergif werd uitgescheiden via de normale uitscheidingswegen. Wie door oefenen leert zijn bewustzijn te beheersen kan door deze mogelijkheid zijn energieën naar willekeur besturen. Men kan door concentratie op de voeten een dreigende kou voorkomen. Door de toevoer van positieve energie naar de voeten wordt de negatieve toestand gecompenseerd, voordat de ziekteverwekkers een kans krijgen. Zo kan men ook door het richten van de energieën bestaande ziekten genezen. De oefeningen voor beheersing van het bewustzijn zijn in de praktijk nauw verweven met de asana’s en pranayama.
De ruimte is gevuld met oerenergie, in de yogaleer prana genoemd. Door de ademhaling kunnen we prana uit de lucht opnemen. Bij normale ademhaling nemen we een normale hoeveelheid prana op. Door de ademleer, zoals de yoga die voorstaat, kan een belangrijke hoeveelheid reserve prana in de nadi’s en chakra’s verzameld worden. Het op de juiste manier ademen is volgens de Indiase filosofie ook belangrijk in verband met het feit dat ieder mens een vast aantal ademhalingen is toebedeeld. Wie snel en haastig ademt, sterft eerder omdat hem slechts een bepaald aantal ademhalingen is toegemeten.
Degene die volgens de yogaregels ademt, zal een langer leven zijn beschoren. De yoga-ademtechniek dient om de natuurlijke ademmogelijkheden bewust te maken. Daarna moet men leren toeschouwer te zijn van dit spontane ademproces, dat dan onbelemmerd kan plaatsvinden. Door het leren hanteren van de ademhaling kan men de levenskracht naar zieke lichaamsdelen sturen, waardoor de balans tussen positieve en negatieve energie hersteld kan worden en de patiënt geneest. Het uitgangspunt van alle ademoefeningen is de zogenaamde volledige ademhaling. Deze is samengesteld uit drie soorten ademhaling.
1. De hoge ademhaling. Hierbij heft men de ribben, het sleutelbeen en de schouders tijdens de inspiratie. De buik wordt daarbij ingetrokken. Slechts het bovenste deel van de longen wordt gebruikt. Er komt weinig lucht in de longen en de opname van prana is minimaal. Vaak ziet men deze ademhaling bij vrouwen.
2. Middenademhaling. Ook wel intercostale ademhaling genoemd. Het middengedeelte van de longen wordt nu met lucht gevuld, maar ook hier wordt slechts een deel van de longcapaciteit benut. De middenademhaling vindt men bij de meeste mensen die staan of rechtop zitten.
3. De lage ademhaling of buikademhaling. Hierbij wordt het middenrif samengetrokken tijdens de inspiratie waardoor de buik uitzet. Het rendement van deze ademhaling is groter dan van de twee andere vormen. Deze ademhaling treft men aan bij gezonde mensen en bij de meeste mensen in liggende positie. De beste manier van ademhalen bestaat uit een techniek waarbij men de hoge, de midden en de lage ademhaling combineert. Deze manier van ademhaling wordt de volledige ademhaling genoemd. Dit is een oeroude ademhaling, zoals die door de yogaleermeesters werd onderwezen. Het lichaam zal dan over een grotere hoeveelheid prana kunnen beschikken. De borstkas kan zich tot zijn natuurlijke omvang verwijden en met de activatie van de tussenribspieren kan de prestatie van de longen worden verhoogd.
Bij de volledige ademhaling functioneert het middenrif regelmatig maximaal en ontvouwt het een biologische werking door de organen van de buikholte ritmisch te masseren. Bij het oefenen van deze volledige ademhaling zijn de asana’s en de beheersing van het bewustzijn belangrijke factoren voor het slagen van de opzet. Er bestaan allerlei vormen en variaties van ademhalen in yoga.
Deze zullen hier niet besproken worden besproken. Vermeld dient nog te worden, dat de pranayama-oefeningen niet staande mogen worden verricht. Voor men begint met de oefeningen, moeten de neusgangen volledig vrij zijn. De ademhaling dient namelijk door de neus te geschieden. Men kan de neusgangen schoonmaken door lauw water waarin wat zout is opgelost, op te snuiven en in de keel te laten lopen. De ademhalingsoefeningen hebben een gunstige werking op allerlei longaandoeningen (bronchitis, astma, recidiverende verkoudheden enz.). Maar ook maag-darmbezwaren kunnen bijzonder gunstig reageren op de inwendige massage, die wordt veroorzaakt door een goed uitgevoerde ademhaling.
Asana’s of lichaamshoudingen kalmeren de geest en versterken het lichaam. De lichaamshoudingen maken een optimale ademhaling mogelijk, waardoor de heilzame werking van pranayma op het lichaam kan plaatsvinden. De verschillende asana’s hebben hun een specifieke werking op bepaalde spiergroepen. Zo zijn er oefeningen voor alle spiergroepen. Ook bestaan er oefeningen om de verschillende organen te activeren, er zijn oefeningen om de bloedsomloop te stimuleren, er zijn oefeningen die zich richten op bepaalde facetten van het endocriene-kliersysteem en er zijn oefeningen voor het autonome en het centrale zenuwstelsel. In de praktijk worden 84 asana’s beoefend, een twintigtal daarvan is voor iedereen toegankelijk.
De yoga wordt vrijwel altijd groepsgewijs gedoceerd. Daarnaast wordt verondersteld, dat de beoefenaar regelmatig thuis een aantal yogaoefeningen uitvoert. De volgende praktische punten kunnen worden vermeld:
– Veel yogaleraren vragen voor de aanvang van een yogacursus een gezondheidsverklaring van de cursisten. Bij twijfel kan sportkeuring worden ondergaan of een bewijs van de huisarts worden gevraagd.
– De leeftijd is in principe geen beperking om yoga te gaan doen. Kinderen tot aan de puberteit mogen niet alle oefeningen doen, maar kunnen zeker met de meeste oefeningen meedoen. Ook oudere mensen kunnen baat hebben bij yoga. In dat geval worden oefeningen aangepast aan de persoon.
– Tijdens de menstruatie moeten vrouwen bepaalde oefeningen achterwege laten. Zwangere vrouwen kunnen meedoen met de meeste oefeningen, sommige onderdelen worden afgeraden na de vijfde maand. Er zijn speciale cursussen voor zwangerschapsyoga.
– De oefeningen thuis kan men in de ochtend of in de avond doen. Ook kan men ze verdelen over deze twee dagdelen. Regelmaat en integratie in het dagelijks bestaan is belangrijk.
– De ruimte waarin men de oefeningen doet, moet goed geventileerd zijn en rustig. Men kan de oefeningen het beste op een dubbelgevouwen deken op de grond doen. Kleding mag geen belemmering vormen bij het oefenen.
– Geen oefeningen doen met volle maag; een bad of douche voor de oefeningen is bevorderlijk doordat de circulatie gestimuleerd wordt; de neus en keel moeten goed vrij zijn voor de oefeningen; forceer nooit tijdens het oefenen.
– Het dieet voor een yogabeoefenaar is zuiver, lichtverteerbaar en liefst vegetarisch. Het gebruik van vlees wordt afgeraden als de yoga als therapie wordt aangewend. Eieren en melk mogen gegeten worden; fruit, rauwkost, ongepelde rijst en volkorenbrood zijn zeer te adviseren producten. Koffie, thee, tabak en alcohol zijn af te raden. In het algemeen zal een yogaleraar echter geen voedingsadviezen geven.
– Men gebruikt zo weinig mogelijk chemische geneesmiddelen. In het bijzonder verdovende en opwekkende middelen zijn moeilijk te combineren met yoga (valium, librium, antidepressiva, slaappillen, enz.). Hierna volgt een aantal met de yogafilosofie verwante technieken. De meeste van deze technieken passen niet bij de yogabeoefenaars zoals we die in Nederland kennen. Onderstaande technieken en opvattingen zijn echter opgenomen omdat ze begrepen kunnen worden vanuit de in dit hoofdstuk uitgewerkte ideeën uit de Indiase tradities.
Deze filosofie is gebaseerd op uitspraken van Boeddha. Het zenboeddhisme ontwikkelde zich aanvankelijk in China. In de zeventiende eeuw werd deze filosofie in Japan ingevoerd. Zen (vanuit Japan) heeft zijn invloed gehad op verschillende maatschappelijke gebieden, zoals: kunst, sport, samurai (gevechtstraining), bloemschikken en gezondheidszorg. Wat betreft dit laatste gebied is vooral de zenmeditatie bekend geworden. Zittend zen (za-zen) is uren stil zitten zonder commentaar bij het hier en nu. Het is een rustig bewustzijn dat het gevolg is van een intens gevoel van niet-onderscheid tussen zichzelf en de uiterlijke wereld.
Een ander stuk zenfilosofie heeft betrekking op de lichaamshoudingen. Men gaat daarbij uit van ‘hara’, dit is ‘het dragende midden’, de buik. Er zijn volgens zen twee verkeerde houdingen. De ene is een te grote verkramping (spanning) en de andere een te veel zich laten gaan (slapte). De juiste houding vindt men als men het juiste zwaartepunt heeft, en dat is hara. Slechts vanuit dit zwaartepunt kan men volledig in de wereld zijn. In elke houding, of dit nu liggen, zitten of staan is, dient het zwaartepunt in de buik te liggen. Bij sommige mensen ligt het zwaartepunt in de borst, bij anderen ligt het in het hoofd (intellectuele overprikkeling), bij weer anderen ligt het te laag (uitgezakte depressieve mensen). Ontspanning zowel lichamelijk als geestelijk kan bereikt worden bereikt door verplaatsing van het zwaartepunt naar de hara.
De transcendente meditatie is verwant aan yoga, met name de eeuwenoude rayja yoga. Transcendente meditatie is een mentale ontspanningstechniek, die tweemaal daags twintig minuten beoefend wordt met het doel de integratie en de groei van de persoonlijkheid te bevorderen. De methode die door de natuurkundige en filosoof Maharishi Mahesh Yogi in het Westen wordt verspreid, bestaat uit een afwisseling van rust en activiteit en is daarom op zijn plaats in het leven van de actieve westerling.
De beoefenaar krijgt een persoonlijke instructie, een speciaal voor hem geselecteerde mantra (een woord dat tijdens de meditaties steeds moet worden herhaald) en de techniek hoe men deze mantra moet gebruiken. Door beoefening van transcendente meditatie kan de geest steeds fijnere niveaus van het denken ervaren, totdat het denken wordt overschreden en de geest in direct contact komt met de bron van de gedachte, een onuitputtelijk reservoir van rust. Door deze geestelijke rust komt ook het lichaam tot een diepe rust, waardoor spanningen en vermoeidheid kunnen worden opgelost. Transcendente meditatie wordt beschouwd als een basis gezondheidstechniek die rust verschaft, waardoor een genezingsproces in gang kan worden gezet. Het is een midden om spanningen en angst te verminderen.
De nadelige invloed die stress heeft op de geestelijke en lichamelijke gezondheid, wordt door regelmatige beoefening van transcendente meditatie geleidelijk geneutraliseerd. Volgens sommige onderzoekers treedt er tijdens de meditatie een verschuiving op binnen het autonome zenuwstelsel. Het accent in het lichaam wordt verplaatst van het sympathisch naar het parasympathisch deel van het onwillekeurige zenuwstelsel. Overigens zijn de gezondheidseffecten van het transcendente meditatieprogramma geen hoofddoel, maar een plezierig gevolg van de techniek.
Het belang van de techniek ligt vooral in haar preventieve werking. Men spreekt over het transcendente meditatie (TM)-programma. Hiertoe behoren de transcendente meditatietechniek en de transcendente meditatie Siddhi-technieken. Met deze laatste technieken kan men desgewenst zijn meditatieprogramma uitbreiden, nadat minimaal een halfjaar de transcendente meditatietechniek beoefend is. De technieken zijn het praktische aspect van een wetenschap die genoemd wordt de Wetenschap der Creatieve Intelligentie.
Tantrisme is een samenvattende naam voor een Indisch godsdienstig en wijsgerig systeem. Tantrisme is gebaseerd op tantra’s, dit zijn ritueel mystieke geschriften in het Sanskriet opgesteld. Het tantrisme is een levensfilosofie die gebruikmaakt van uitgebreide ceremoniën, riten, sociale handelingen en mantra’s. Binnen het tantrisme onderscheidt men twee vormen, het rechterpad met hoge ethische voorschriften, en het linkerpad, waarbij men ritueel normaal verboden handelingen (o.a. gebruik van alcohol en vlees en erotiek) uitvoert.
Door het bewandelen van het linkerpad ervaart men een samengaan met het kosmische, het goddelijke. Elke vorm van levensgenieting wordt gezien als eerbetoon aan de almacht. Er bestaan hier technieken om het koendalini/prana vanuit de onderste chakra naar boven te brengen tot aan de kruinchakra. De onderste chakra is nauw verbonden met de seksualiteit. Bij het opstijgen van koendalini/prana worden de bereikte chakra’s gloeiend, terwijl de lager liggende chakra’s koud worden. Deze technieken hebben belangrijke invloed gehad op de Indiase erotiek (het meest bekend door de Kama Sutra).
Binnen het tantrisme gaat men er onder meer van uit dat via de het kruinchakra energie het lichaam binnenstroomt. De energie verdeelt zich van daaruit over twaalf energiebanen (overigens vertonen tien van de twaalf banen exacte gelijkenis met de banen uit de reflexzonetherapie). Op dit denken is de tantrische massage gebaseerd. Bij deze massagevorm masseert men de energiebanen met rechts en links een vinger. Zo worden baan 5 en 8 met beide duimen, baan 4 en 9 met beide wijsvingers, 3 en 10 met de middelvingers, 2 en 11 met de ringvingers en 1 en 12 met de pinken gemasseerd.
Deze vorm van meditatie wordt uitgedragen door Rajinder Singh (geboren in India). Bij deze meditatiemethode gaat men ervan uit dat blind geloof in allerlei riten en rituelen niet nodig is. Men kan deze meditatievorm uitvoeren zonder dat men zich terug hoeft te trekken uit de wereld, daarbij verantwoording nemend voor gezin en samenleving. Het is een eenvoudige techniek die door iedereen kan worden beoefend. Speciale houdingen zijn niet vereist; men gaat gemakkelijk zitten en sluit de ogen. Tijdens de meditatie kan men contact maken met Rajinder Singh. Hij is een gids in de innerlijke wereld. Zijn meditatie-instructies, evenals schriftelijke consultaties, zijn kosteloos.
Deze vorm van meditatie is in Nederland geïntroduceerd door de Amsterdamse huidarts Swami Prem Dhyana (E. Sutorius). Hij leerde de lachmeditatie van de Bhagwan. Lachmeditatie is een meditatietechniek die reeds vele eeuwen bekend is en in zenkloosters werd toegepast. Lachmeditatie is een gestructureerde meditatieoefening die uit drie delen bestaat.
a. vijf minuten rekken en strekken eventueel gecombineerd met gapen;
b. vijf minuten lachen; met ontspannen keel begint men langzaam te lachen tot men schuddebuikt van het lachen;
c. plotseling stopt men met lachen en zonder geluid te maken doet men een rustige buikademhalingsoefening. Dit ademen in stilte duurt ook vijf minuten. Tijdens de buikademhaling probeert men ja te zeggen tegen alles wat men voelt; men accepteert de problemen die er zijn en; men zegt ja tegen de onzekerheid. Deze oefening kan dagelijks worden toegepast, bij voorkeur in de ochtend. De meditatietechniek kan solo of in groepen worden beoefend.
