De verschillende therapieën van volksgeneeskunde
Het aanbrengen van orde en overzichtelijkheid in de veelheid van volksgeneeskundige behandelingen is niet eenvoudig. In de hier volgende categorisering is gepoogd de veelkleurige en veelsoortige geneesmiddelen en methoden enigszins te rangschikken.
a. Magische middelen. Hierbij wordt uitgegaan van het bestaan van geesten, goden en demonen die met bepaalde handelingen en rituelen zijn te beïnvloeden. In bezweringsformules, belezen, bespreken, aanblazen, besprenkelen met wijwater en andere handelingen vindt men deze magische middelen terug. Ook de omslachtigheid bij het verzamelen, de bereiding en de toepassing van de middelen heeft hiermee te maken. De amulet en de veronderstelde geneeskrachtige werking ervan kan eveneens tot de magische middelen worden gerekend.
b. Sympathische middelen. Deze middelen vloeien voort uit de sympathieleer en de signatuurleer. Men gaat ervan uit dat het toegepaste middel in zijn grondpatroon een relatie vertoont met de aandoening. De medische astrologie en de edelsteentherapie vindt men onder meer in deze categorie.
c. Fysische middelen. Deze middelen vloeien voort uit de denkbeelden van de humoraalpathologie. Voorbeelden zijn: het gebruik van kruiden, speeksel, sneeuwwater, dauw, bloed, urine, ontlasting, spinnen, slakken, regenwormen en dergelijke. Ook methoden die deels worden aangeduid als constitutietherapie, zoals aderlaten, koppenzetten, bloedzuigers, fontanellen, Spaanse-vliegpleister, Baunscheidt, Haarseil en purgeren zijn vanuit de humoraalpathologie te interpreteren.
d. Christelijk-magische middelen. Hiertoe behoren: votieven en relikwieën, ‘christelijke’ amuletten (medailles, vaantjes), allerlei produkten die zijn gewijd zoals: gewijd brood en gewijd zout. Ook bedevaarten en het zogenaamde gezondbidden kunnen hieronder worden gerekend.
e. Geheimmiddelen. Dit zijn middelen waarvan de samenstelling onduidelijk en/of geheim is. Deze middelen worden ook wel universeel-middelen genoemd omdat ze vaak voor de meest uiteenlopende aandoeningen worden geadviseerd. Hiertoe behoren: Haarlemmer olie, fistelpotten, Ordelmanszalf en dergelijke. Voor een uitvoerige bespreking van de hier genoemde therapieën zij verwezen naar het boek Volksgeneeskunst in Nederland en Vlaanderen (1981).
